Blogserie Vroegmoderne Publieksdiplomatie – Van Wind of Change naar het Wilhelmus
‘I follow the Moskva / Down to Gorky Park / Listening to the wind of change’. Iedereen die de val van de Berlijnse muur bewust heeft meegemaakt, zal de tekst van de Scorpions-hit Wind of Change uit 1990 herkennen. De ballad, met het karakteristieke openingsfluitje van leadzanger Klaus Meine, was het lied van het einde van de Koude Oorlog, en roept tot op de dag van vandaag nostalgische gevoelens op bij de vele Scorpions-fans, met name in Oost-Europa.
Hoewel ikzelf geen bijzonder warme gevoelens voor Wind of Change koester, was ik begin dit jaar wel een van de vele fanatieke luisteraars van de gelijknamige podcast-documentaire die aan het lied gewijd is. Hierin onderzoekt Patrick Radden Keefe het gerucht dat de hit niet door de Scorpions zelf, maar door de CIA was geschreven. De Scorpions, zo werd althans in kringen van ex-CIA agenten gefluisterd, waren een pion in de wereldpolitiek, en ontvingen het lied kant-en-klaar uit de burelen in Langley. Het gerucht levert een fascinerende zoektocht op, die Keefe via ex-CIA agenten en criminele platenbazen de hele wereld over voert. Steeds verder raakt hij verstrikt in een wereld van complotten, intriges en geruchten. Meer nog dan in de Scorpions biedt de podcast inzicht in de culturele oorlogsvoering in de late jaren ‘80.
Keefes podcast was voor mij extra boeiend omdat zijn queeste zoveel raakvlakken heeft met het onderzoek in het NWO VIDI-project Inventing Public Diplomacy in Early Modern Europe, dat ik rond diezelfde tijd aan het opzetten was aan het Humanities Cluster van de KNAW. In dit onderzoek draait het om de vraag hoe diplomaten in de zestiende en zeventiende eeuw gebruikmaakten van publiciteit, en met welke doelstellingen en gevolgen ze dat deden. In de geschiedenis van de diplomatie is maar weinig aandacht geweest voor de rol van soft power in de vroegmoderne internationale relaties, maar als we met de blik van Keefe naar de vroegmoderne tijd kijken, zien we overal vergelijkbare projecten.
Net als de CIA investeerden diplomatieke agenten in de vroegmoderne tijd flink in publieke opinievorming. Geen middel lieten ze ongebruikt om de hearts and minds in het buitenland te winnen. Om de vroegmoderne equivalenten van Wind of Change te vinden hoeven we dan ook niet ver te zoeken: het Wilhelmus is een prachtig voorbeeld. Ontstaan in kringen rond Willem van Oranje werd het lied niet alleen in de Nederlanden, maar in eerste instantie vooral ook in de Duitse landen verspreid, om sympathie voor de Opstand te winnen. De wind der verandering woei ook in de late zestiende eeuw uit het westen.
In het project gaan Nina Lamal, Kerrewin van Blanken en ikzelf de komende jaren op zoek naar de liedjes, de pamfletten, de boeken, de openbare verstoringen en de publieke optredens van diplomatieke agenten. Net als Keefe betreden we een spannende wereld vol intriges, waarin gerucht en werkelijkheid moeilijk van elkaar te scheiden zijn, mede omdat de ambassadeurs en agenten die we bestuderen er vaak belang bij hadden om hun betrokkenheid bij de vele publiciteitscampagnes verborgen te houden. In dit blog zullen we jullie om beurten op de hoogte houden van onze vermoedens, verdenkingen en ontdekkingen.
Om alvast in de stemming te komen: de podcast Wind of Change is te beluisteren op Spotify, net als de originele hit van de Scorpions en het Wilhelmus.
