Staatsbezoeken. Weerspiegelingen van de bilaterale betrekkingen

“¡Viva España!” Deze woorden sprak koning Willem-Alexander tijdens het staatsbanket ter ere van de Spaanse koning Felipe VI en koningin Letizia, die op 16-18 april een staatsbezoek aan Nederland brachten. Een staatsbezoek is een formeel bezoek tussen twee landen op het hoogste diplomatieke niveau, met als hoogtepunt het traditionele staatsbanket, een galadiner met toespraken van de staatshoofden.

Amsterdam, 17 april 2024 (staatsbezoek van Koning en Koningin van Spanje aan Nederland): Koning Willem-Alexander houdt een toespraak tijdens het staatsbanket. Ook Koning Felipe houdt een toespraak. Beeld: ©RVD

Staatsbezoeken zijn niet vanzelfsprekend. Tijdens de dictatuur van generaal Francisco Franco (1939-1975) was het ondenkbaar dat dit soort officiële bezoeken tussen Nederland en Spanje zouden plaatsvinden. Na het overlijden van Franco, in november 1975, werd Juan Carlos gekroond tot koning. Max van der Stoel, destijds de minister van Buitenlandse Zaken, twijfelde aanvankelijk over de democratiseringsintenties van het nieuwe staatshoofd. Hij was immers opgegroeid onder de vleugels van Franco. Van der Stoel meende dat Juan Carlos zich tijdens zijn kroningspeech onvoldoende concreet uitliet over de democratisering van Spanje. De eerste vrije verkiezingen in Spanje sinds 1936, in juni 1977, en het herstel van de democratie leidden tot een normalisering van de betrekkingen en maakten staatsbezoeken tussen Nederland en Spanje mogelijk. Sindsdien hebben vier staatsbezoeken plaatsgevonden waarbij verschillende thema’s centraal stonden. Zodoende ontstaat een beeld van de stand van de betrekkingen tussen de twee landen.

Verzoening

De eerste twee staatsbezoeken stonden in het teken van verzoening ten aanzien van een lang vervlogen oorlog. Toen Juan Carlos op 19-21 maart 1980 zijn staatsbezoek aan Nederland aflegde, wezen verschillende kranten erop dat hij de eerste Spaanse koning sinds de Tachtigjarige Oorlog was die een officieel bezoek aan Nederland bracht. Juan Carlos zette een symbolische streep onder dit conflict door in de Nieuwe Kerk van Delft een krans te leggen op het graf van Willem van Oranje, die een belangrijke rol had gespeeld in de opstand tegen de Spaanse heerser Filips II.

Staatsbezoek Spaans Koninklijk paar; Prinses Beatrix. 1980-03-19. Nationaal Archief.

Ook het staatsbezoek van koningin Beatrix aan Spanje op 8-10 oktober 1985 stond in het teken van verzoening. Zo bezocht Beatrix het paleiscomplex van Filips II in het Sierra de Guadarrama-gebergte nabij Madrid. Tijdens een conferentie aldaar over de Tachtigjarige Oorlog bekritiseerde de voormalige Spaanse minister van Buitenlandse Zaken, José María de Areilza, de handelswijze van Filips II.

Europese en Atlantische integratie

Toen Juan Carlos zijn staatsbezoek in 1980 aflegde, waren de toetredingsonderhandelingen met de Europese Gemeenschap (EG) een jaar aan de gang. Tijdens de Franco-dictatuur had Nederland zich tegen Spaanse associatie en toetreding verzet vanwege het ontbreken van een democratisch stelsel in Spanje. Het staatsbezoek weerspiegelde de veranderde Nederlandse opstelling. Zo verklaarde koningin Juliana tijdens haar toespraak: ‘Nederland ziet Spanje als door nieuwe ogen. Een verjongde natie, een kandidaat ook voor het lidmaatschap van de Europese Gemeenschap.’ Op zijn beurt stelde Juan Carlos dat Spanje onderdeel was van Europa en wilde toetreden tot de EG.

Koningin neemt op Schiphol afscheid van Spaans Koninklijk paar; Koning Juan Carlos gearmd met Koningin Juliana , rechts Koningin Sophia. Nationaal Archief

De EG kwam ook tijdens het staatsbezoek van Beatrix in oktober 1985 ter sprake. Inmiddels was in juni het verdrag ondertekend voor de toetreding van Spanje en Portugal per 1 januari 1986. Beide staatshoofden benadrukten in hun toespraken het belang van het Spaanse EG-lidmaatschap. Beatrix verwees in haar rede ook nog naar een andere multilaterale organisatie. Spanje was in mei 1982 toegetreden tot de Noord Atlantische Verdragsorganisatie (NAVO), maar de socialistische oppositiepartij – Partido Socialista Obrero Español (PSOE) – wilde een referendum over het lidmaatschap. In haar speech liet Beatrix doorschemeren dat Nederland hoopte dat Spanje lid van de NAVO zou blijven.

Terrorisme

Tegen de tijd dat Juan Carlos voor de tweede keer een staatsbezoek aan Nederland bracht, op 23-25 oktober 2001, maakte Spanje al 15 jaar deel uit van de EG en had het Spaanse electoraat in 1986 gestemd voor voortzetting van het NAVO-lidmaatschap. Enkele weken voor het staatsbezoek hadden de terroristische aanslagen van 11 september plaatsgevonden in de Verenigde Staten. Terrorisme vormde een belangrijk onderwerp tijdens het staatsbezoek, en dan vooral in relatie tot de Baskische afscheidingsbeweging ETA, verantwoordelijk voor honderden slachtoffers in Spanje. Beatrix zegde tijdens haar toespraak Nederlandse steun toe voor de strijd tegen ETA-terrorisme.

Een speciale connectie

Inmiddels is het 2024 en zijn de banden tussen Nederland en Spanje hechter dan ooit. Tijdens het recente staatsbanket zei Willem-Alexander: ‘Wij zijn elkaar als Europese partners steeds beter gaan begrijpen. Er is een bijzondere relatie ontstaan, een Spaans-Nederlandse conexión especial. Samen bewijzen we dat het Zuiden en het Noorden elkaar perfect aanvullen.’ Op zijn beurt stelde Felipe: ‘We hopen dat dit bezoek getuigt van de uitstekende staat van onze bilaterale betrekkingen, die gebaseerd zijn op solide historische, persoonlijke, culturele, economische en sociale banden.’

Deze beschouwing in vogelvlucht over de vier staatsbezoeken laat zien dat Nederland en Spanje een lange geschiedenis delen. De relatie kende turbulente tijden maar is uitgegroeid tot een duurzaam bondgenootschap dat een waardevolle bijdrage kan leveren aan internationale vraagstukken. Aldus, om af te sluiten in lijn met de woorden van Willem-Alexander: ¡Viva de Nederlands-Spaanse betrekkingen!

Dr. Stefanie F. M. Massink is universitair docent Geschiedenis van de Internationale Betrekkingen aan de Universiteit Utrecht