Recensie ‘Romeinse villa’s in Limburg’ Rijksmuseum van Oudheden

Als Leidse geschiedenisstudent heb ik de afgelopen jaren meerdere malen het Rijksmuseum van Oudheden (RMO) bezocht. Mijn interesse werd weer gewekt door deze tentoonstelling over Romeinse villa’s in Limburg. De Historicidagen 2024 worden namelijk in Maastricht gehouden. Ik had nooit nagedacht over de aanzienlijke invloed die de Romeinen hadden op Limburg. Tijdens de tentoonstelling werd me echter duidelijk hoe ingrijpend de komst van de Romeinen naar Limburg was.

Het RMO is gevestigd in een prachtig gebouw: een oud Begijnhof aan het Leidse Rapenburg. Het museum beheert een brede collectie van objecten afkomstig uit de klassieke oudheid en de middeleeuwen. Het is beroemd vanwege de omvangrijke collectie en de status als kenniscentrum van de archeologie. Het RMO heeft naast een vaste collectie ook een aantal wisselende tentoonstellingen.

Zuid-Limburg

Tweeduizend jaar geleden werd het Limburgse landschap gedomineerd door Romeinse villa’s: Villa Rustica’s. Dit waren zeer grote landerijen die de regio voorzagen van graan. De regio van Aken tot Leiden was afhankelijk van het Limburgse graan. Sinds 1900 zijn meer dan twintig van deze villa’s opgegraven. De vondsten die hierbij gedaan werden raakten verspreid, maar nu zijn deze voor het eerst weer bij elkaar gebracht in het RMO.

Bij binnenkomst wordt de bezoeker direct geconfronteerd met een metershoge reconstructie van een muurschildering. Daarna volgen een aantal vitrines met rijkelijk gedecoreerde gebruiksvoorwerpen. Van zwaarden en harnassen tot sieraden en stukjes mozaïek. Van alles dat je zou associëren met de klassieke oudheid was ook bij deze tentoonstelling te vinden.

Voordat ik de tentoonstelling bezocht, leefde ik in de veronderstelling dat deze villa’s woonvertrekken waren voor de allerrijksten. Die aanname was onterecht. De Romeinse villa’s waren complete wooncomplexen waar tot wel twintig mensen woonden. Meestal waren dit de eigenaar, zijn familie en een aantal boerenknechten. De tentoonstelling weet dit verhaal goed te vertellen door een aantal panelen met toelichting op strategische punten te plaatsen. Sommige van deze villa’s zouden zelfs uitgroeien tot grote nederzettingen zoals Maastricht. De tentoonstelling schenkt aan dit aspect echter weinig aandacht. Een gemiste kans, naar mijn idee.

De eerste zaal van de tentoonstelling met achter de wandschildering. Leiden, Rijksmuseum van Oudeheden.

De Sarcofaag van Simpelveld

Het absolute topstuk van de tentoonstelling is de Sarcofaag van Simpelveld. De sarcofaag werd in 1930 bij toeval door een mijnwerker gevonden en verkeerde in een zeer goede staat. De zandstenen Sarcofaag is van immense proporties en moet een fortuin gekost hebben. In de zaal van de tentoonstelling staat slechts een 3D-geprinte replica van de Sarcofaag. Het echte exemplaar staat een verdieping hoger en kon vanwege de enorme afmetingen en het hoge gewicht niet verplaatst worden.

Er zijn ook nog wat reconstructies van meubels uit Romeinse villa’s gemaakt. Deze zijn vervaardigd door studenten van het Hout- en Meubileringscollege Rotterdam. De replica’s, die ook aangeraakt mogen worden, geven een goed beeld van wat men als comfort beschouwde in de oudheid. Dit is een contrast met de rest van Nederland, waar jager-verzamelaars en landbouwers in lemen hutjes leefden.

De originele Sarcofaag van Simpelveld, ca. 150-175 na Chr. Leiden, Rijksmuseum van Oudheden.

Een regionaal centrum

Tijdens mijn tocht langs de vitrines viel het me op dat er op een zonnige zaterdag relatief veel Limburgse bezoekers waren. Met grote interesse hoorden zij het verhaal van de gids aan die zeer amusant vertelde over het leven van de villabewoners.

In gesprek met andere bezoekers bleek dat zij Limburg nog steeds zagen als een regionaal centrum, net zoals het dat in de Romeinse tijd was. Maastricht vormt tegenwoordig het middelpunt in een regio waar drie landen samenkomen. De tentoonstelling liet mij inzien dat Zuid-Limburg ook vroeger geen grensregio was, maar juist een centraal punt in een belangrijke regio. Van heinde en verre brachten handelaren in de Romeinse tijd hun handelswaar naar dit gebied. Dit wordt ook geïllustreerd door de rijke collectie van luxeproducten die wordt tentoongesteld.

De tentoonstelling omvat slechts enkele zalen met vitrines en objecten. Meer dan een halfuur zal men niet nodig hebben om de hele tentoonstelling langs te gaan. Indien gewenst kan de bezoeker natuurlijk ook de rest van het RMO bezoeken. Het is een prachtig museum, maar de tentoonstelling had wat uitgebreider gemogen.

De tentoonstelling is tot 25 augustus te zien in het RMO en zal daarna doorreizen naar het Limburgs Museum in Venlo en het Thermenmuseum in Heerlen. Let op! De originele Sarcofaag van Simpelveld blijft wel in het RMO.

Tarik Dellouche (24) studeert geschiedenis aan de Universiteit Leiden en loopt van april tot en met juli 2024 stage bij het KNHG als stagiair communicatie, webredactie Historici.nl en organisatie van de Historicidagen 2024