Nieuw (maritiem-)historisch onderzoek

Het Zevende Symposium Maritiem Portal en Nieuwe Maritieme Geschiedenis van Nederland vond plaats op 29 maart 2019 in het Maritiem Museum Rotterdam, onder de titel Maritiem tableau: Vier resultaten van nieuw maritiem-historisch onderzoek in Nederland.

Nieuwe historie

‘Nieuw historisch onderzoek’, is dat niet een contradictio in terminis? Geschiedschrijving gaat immers over iets ouds: gebeurtenissen in het verleden. Toch is nieuw onderzoek, op basis van nieuwe bronnen, methoden of invalshoeken, de kern van geschiedschrijving. Het onderzoeksobject van de historicus, het verleden, ligt weliswaar vast en verandert niet meer, maar de manier waarop we het verleden onderzoeken verandert wel. ‘Nieuw historisch onderzoek’ kan bekende, oude uitkomsten opleveren en de gangbare kijk op het verleden bevestigen. Toch zal dit zelden het geval zijn. Het is zelfs maar de vraag of historisch replicatieonderzoek tot dezelfde conclusies zal leiden. Op basis van dezelfde bronnen kunnen historici tot verschillende inzichten komen. Geschiedenis is immers een debat zonder einde.

De mens houdt van nieuwigheden. Nieuwe kleding, een nieuwe telefoon, een nieuwe Netflix-serie: de consumptiemaatschappij vaart er wel bij. Wetenschappelijke geschiedschrijving is in eerste instantie niet bedoeld voor massaconsumptie. Toch geldt ook binnen de academische wereld dat een studie met het predicaat ‘nieuw’ tot meer publiciteit leidt dan een studie met ‘saaie’ resultaten die het oude beeld bevestigen. Is dat verkeerd? De meningen daarover lopen uiteen. In ieder geval is geschiedenis als vakgebied een stuk spannender met nieuwe inzichten en felle debatten waarmee oude inzichten bestreden worden. Bovendien stelt elk tijdperk een ander soort vragen aan de geschiedenis en maken nieuwe (vaak digitale) technieken het mogelijk deze te beantwoorden. Daarom is het goed dat op het symposium Maritiem tableau vier onderzoekers spraken die elk op verschillende wijze iets nieuws toevoegden aan de maritieme geschiedschrijving.

Maritiem Museum Rotterdam

Database van scheepswerven

Jeroen ter Brugge presenteerde zijn database van Nederlandse scheepswerven van 1600 tot heden. Ter Brugge constateerde dat er geen overzichtswerk bestaat van alle Nederlandse scheepswerven. Dit bracht hem op het idee zelf een database samen te stellen. Wat begon als een eenvoudig Excel-sheet, groeide, met hulp van stagiaires, uit tot een Access-database met ruim 1500 Nederlandse werven. Van elke werf zijn verschillende karakteristieken beschreven, zoals de locatie, de data van oprichting en einde, bedrijfsnamen, het type schepen dat gebouwd werd en de bronnen waarin de informatie is gevonden. De database kan verbanden leggen tussen de verschillende karakteristieken, zodat een historicus de database kan raadplegen met specifieke vragen, zoals: “Op welke werven in Rotterdam werden tussen 1900 en 1940 marineschepen gebouwd?” Door bekende en minder bekende historische bronnen gestructureerd samen te brengen in een digitale tool, creëerde Ter Brugge iets nieuws, waarop toekomstige historici verder kunnen bouwen.

Ontwikkeling van de binnenvaart

Hein Klemann heeft onderzoek verricht naar de ontwikkelingen in de Rijn- en binnenvaart van 1870 tot heden. Met grafieken en tabellen maakte Klemann inzichtelijk hoe de Nederlandse Rijn- en binnenvaart perioden van groei en krimp kenden. Over de verklaringen sprak Klemann geanimeerd, wijzend op cijfers en percentages van tarieven, tonnages en aantal schepen. Met name de ontwikkelingen in Duitsland hadden grote invloed op de Nederlandse Rijnvaart. Innovatie bij onze oosterburen zoals stoomvoortstuwing, stalen aken en schaalvergroting, maakten dat ook de Nederlandse Rijnvaart rond de eeuwwisseling moest innoveren, wilde zij niet aan de concurrentie kopje onder gaan. Evenals Ter Brugge creëerde Klemann nieuwe historische inzichten door bestaande cijfers en bronnen gestructureerd te verwerken, dit keer middels heldere grafieken en tabellen.

Hein Klemann

Marineblokkade wurgt Indonesische Republiek

Martin Hoekstra heeft onderzoek gedaan naar de Nederlandse marineblokkade tijdens de Indonesische Onafhankelijkheidsoorlog (1945-1949). Hem viel op dat het onderzoeksprogramma naar extreem geweldsgebruik in deze oorlog voornamelijk land-georiënteerd is. Dat lijkt logisch: de Indonesische vrijheidsstrijders hadden geen noemenswaardige marine en de meeste slachtoffers – van alle zijden – vielen op het land. Toch biedt een blik op kaart van het Indonesische eilandenrijk een ander perspectief: de zee was van vitaal belang voor de toevoer van levensmiddelen en wapens. Vice-admiraal Pinke trok deze conclusie en verkondigde: “Ik zál de Republiek ter zee wurgen.” Hoekstra onderzocht de blokkade die hierop volgde en kwam tot de conclusie dat de Nederlandse zeeblokkade invloed had op o.a. de distributie van voedsel en medicijnen. Met een nieuwe, maritieme blik kwam Hoekstra tot nieuwe historische kennis.

Martin Hoekstra

Zoektocht naar de Karin Maru

Leon Derksen ging met een team van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed en de Tokyo University of Marine Science and Technology op zoek naar het wrak van de Kanrin Maru. Deze schroefschoener werd in 1856 in Nederland gebouwd voor de Japanse marine. Het schip verging in 1871 bij Kaap Saraki (Japan). Na bronnenonderzoek is een duikteam op de vermoedelijke locatie gaan zoeken. Hoewel het wrak niet is gevonden, heeft deze zoektocht wel nieuwe kennis opgeleverd over het schip en zijn nieuwe contacten gesmeed met Japanse onderzoekers. Historisch vervolgonderzoek vaart daar wel bij.

Concluderend, een nieuwe kijk op het oude doet de geschiedschrijving floreren. De sprekers van het Maritiem Tableau hebben met nieuwe inzichten de wetenschap een stap verder gebracht.