Nicoline van der Sijs Herkomst en gebruik van het woord wolf in het Nederlands
Detail van ‘Geschiedenis van den wolf, de geit en hare kleintjes’, Pellerin & Cie., ca. 1902 (via Rijksmuseum).
Het woord wolf is oud. Het kwam al voor in het Germaans en is waarschijnlijk – heel toepasselijk – oorspronkelijk afgeleid van een werkwoord dat ‘scheuren’ betekende. De eerste vermeldingen van wolf in het Nederlands betreffen plaatsnamen, zoals het nog bestaande Wolferen in Gelderland, al genoemd in de achtste eeuw. Misschien heette de plaats zo omdat er wolven voorkwamen, maar helemaal zeker is dat niet. Wolf kon namelijk ook verwijzen naar een persoon. De Germanen noemden een jongetje wolf in de hoop dat hij de kracht en dapperheid van het roofdier zou krijgen. Ze beschouwden wolven als heilige dieren, en de Oudnoorse god Odin werd dan ook begeleid door twee wolven. In het Nederlands werd De Wolf ook al vroeg gebruikt als toenaam of achternaam; zo is in 1277 sprake van een zekere Jan de Wulf. Deze kreeg die toenaam waarschijnlijk omdat zijn uiterlijk of karakter aan het roofdier deed denken.
Het karakter van de wolven werd in middeleeuwse Nederlandse teksten eenduidig negatief gekarakteriseerd als moorddadig, rovend, grijpend en verslindend, later ook verscheurend. Al in de 15de eeuw werd wolf overdrachtelijk gebruikt ter aanduiding van een om zich vretende, kankerachtige zweer.
Hoeveel wolven er in de middeleeuwen in de Lage Landen waren, en voor hoeveel overlast ze zorgden, is moeilijk systematisch te achterhalen. Voor de 17e eeuw hebben we wel een bron, namelijk de kranten die vanaf 1618 een of meerdere malen per week verschenen en die ook binnenlands nieuws vermeldden. Opmerkelijk is dat deze kranten slechts tweemaal melding maken van wolvenoverlast in de Lage Landen. Op 12 februari 1695 was die overlast beperkt: er wordt slechts gemeld dat wolven reizigers op de wegen lastigvallen, doordat ze vanwege de sneeuw uitgehongerd waren.
In februari en maart 1670 ligt het echter anders: tot viermaal toe wijdt de Oprechte Haerlemsche Courant aandacht aan wolven die in de Zuidelijke Nederlanden mensen verslinden, eerst ‘een Ruyter met sijn Paert, nevens twee Vrouwen’, later ‘verscheyde Persoonen’, en op 6-3 wordt uitvoerig bericht over roedels uitgehongerde wolven die in Leuven mensen aanvallen: ‘in een Bosch zijn gevonden de Beenderen van den Luytenant van den Colonel Post, den welcken men gekent heeft aen sijn Wapenen, ende de stucken van de gescheurde Kleederen, met twee Wolven by hem leggende, sijn Rappier bebloet, ende sijn Pistolen afgeschooten’, terwijl ook elders afgeknaagde lichamen werden gevonden.
Waarom de kranten zo weinig aandacht aan wolven besteedden is onduidelijk: was de overlast in de andere jaren slechts beperkt, of was wolvenoverlast zo normaal dat het geen nieuwswaarde had?
