Johan Visser (Universiteit Leiden) wint negende Uitgeverij Verloren/Johan de Witt-scriptieprijs

Utrecht, 28 januari – Johan Visser (Universiteit Leiden) heeft met zijn masterscriptie  De geschiedenis van een bloedbad. Zutphen en 1572 dit jaar de Uitgeverij Verloren/Johan de Witt-scriptieprijs voor geschiedenis gewonnen. De prijs werd in samenwerking met weekblad EW voor de negende maal uitgereikt. 

Winnaar Johan Visser (fotocredits: Peter Hilz)

Nadat juryvoorzitter dr. Ineke Huysman het juryrapport had voorgelezen, ontving de winnaar zijn prijs uit handen van Thys VerLoren van Themaat, directeur Uitgeverij Verloren, geflankeerd door Arendo Joustra, hoofdredacteur EW. Eerder hadden de genomineerden al een toelichting gegeven op hun scripties. 

Jaarlijks gaat de Uitgeverij Verloren/Johan de Witt-geschiedenisprijs naar de beste bachelor- en/of masterscriptie gericht op de Republiek der Nederlanden in de zeventiende eeuw. Doel is het stimuleren van historisch onderzoek naar dit belangrijke tijdvak. De prijswinnaar krijgt een geldprijs van € 1.500,–, een boekenpakket, een jaarabonnement op EW en een jaar lidmaatschap van de vereniging Vrienden van De Witt.

In totaal werden dit jaar 6 masterscripties ingediend. De jury bestond uit dr. D. Onnekink (UU, Utrecht), dr. J. van der Steen (RUL, Leiden), dr. E. Braakman (RU, Nijmegen), dr. R. Baars (RUG, Groningen), dr. J. van Tol (UvA, Amsterdam) en dr. I. Huysman, voorzitter (Huygens ING-KNAW). Secretaris was dr. L. de Jonge (WU, Wageningen).

Jury-oordeel winnende masterscriptie

De jury is van oordeel dat de auteur met zijn masterscriptie een belangrijke nieuwe bijdrage heeft geleverd aan ons beeld van de gebeurtenissen in Zutphen en 1572. De scriptie toont overtuigend aan dat aandacht voor de herdenkingscultuur kan helpen een zuiverder beeld van de gebeurtenissen in het verleden te verkrijgen. De auteur hanteert een vlotte stijl om zijn vraagstelling op een overzichtelijke en systematische wijze uit te werken. De omvang van het gebruikte bronnenmateriaal is indrukwekkend en getuigt van een passie voor uitgebreid archiefonderzoek, dat de basis vormt voor gedegen historisch onderzoek. De scriptie is van een hoge wetenschappelijke kwaliteit zoals bleek uit de hoge scores die de auteur van de juryleden ontving.

Initiatiefnemers van de prijs

De historische vereniging Vrienden van De Witt is in 2005 opgericht om de herinnering aan de markante staatslieden Johan en Cornelis de Witt levend te houden en actief bij te dragen aan respect en waardering voor hun grote verdiensten voor de Republiek bij een breed publiek. De vereniging telt een kleine 200 leden in binnen- en buitenland en is niet gelieerd aan enige politieke organisatie of doelstelling. Jaarlijks organiseert de vereniging symposia die voor een breed publiek toegankelijk zijn. Zie: www.vriendenvandewitt.nl.

Uitgeverij Verloren werd in 1979 opgericht door Thys VerLoren van Themaat. De in Hilversum gevestigde uitgeverij publiceert circa 80 boeken per jaar op het gebied van de geschiedenis en is op dit terrein de grootste wetenschappelijke uitgeverij in Nederland. Daarnaast verzorgt Uitgeverij Verloren de uitgave van enkele tijdschriften. 

Elsevier’s Uitgeversmaatschappij, opgericht in 1880, is vernoemd naar het Zuid-Nederlandse uitgeversgeslacht Elzevir. Stamvader Lodewijk Elzevir opende in 1580 een boekwinkel bij de Universiteit Leiden. Een zoon en kleinzoon werden in 1626 universiteitsdrukkers in Leiden. Het eerste nummer van EW verscheen op 27 oktober 1945.

Voor nadere informatie: dr. Leon de Jonge, secretaris van de jury, tel. 06-12317957 of  leon.dejonge@wur.nl. 

________________________________________________________________________

Bijlage: samenvatting winnende scriptie 

Masterscriptie van Johan Visser, De geschiedenis van een bloedbad. Zutphen en 1572

1572 staat in de Vaderlandse geschiedenis bekend als het protestantse Wonderjaar. In dat jaar kozen diverse steden de kant van de Opstand en kwam de strijd in de Nederlanden tegen het Spaanse bewind in een nieuwe en definitieve fase. Dit gold ook voor de Gelderse stad Zutphen, die in het midden van het jaar voor de Opstand koos en zich daardoor tegen de Spaanse bevelhebber Alva keerde. Deze keuze had grote gevolgen voor de stad en haar inwoners. De stad werd een van de Spaanse doelen tijdens de campagne om de opstandige steden in te nemen in 1572. Zutphen werd op 16 november door de Spanjaarden ingenomen waarna een plundering en een bloedbad onder de bevolking plaatsvonden. Deze behandeling plaatste de stad op het zelfde niveau als Mechelen en Naarden. 

De bekroonde scriptie toont overtuigend aan dat het bovenstaande beeld sterk  nationalistisch is getekend en significant afwijkt van de werkelijke gebeurtenissen rond Zutphen in 1572. De auteur gebruikt hiervoor in zijn analyse de beschikbare bronnen en de traditionele lokale herdenkingscultuur ten aanzien van de gebeurtenissen. De overgang van Zutphen naar het kamp van Oranje was meer het gevolg van toevallige militaire factoren, zoals het ontbreken van een Spaans garnizoen en de aanwezigheid van een geuzenleger, dan van een bewuste ideologische keuze onder de bevolking. Het bewind van de geuzenleider Van den Bergh was meer gericht op het tevreden houden van zijn huurlingen dan het welzijn van de lokale bevolking. Deze prioritering leidde al snel tot een uitbuiting van de regio en een ineenstorting van de lokale economie. De Spaanse inname op 16 november kwam voor een groot deel van de bevolking dan ook als een verlossing. De Spaanse inname leidde weliswaar tot een plunderingen van de stad, maar voor een grootscheeps bloedbad onder de bevolking zijn geen aanwijzingen in de bronnen te vinden.

Dit gegeven wordt versterkt door het ontbreken van een lokale herinneringscultuur ten aanzien van de gebeurtenissen van 1572. Het ontbreken van een bloedbad en de complexiteit van de gebeurtenissen zorgden ervoor dat er lokaal weinig groepen waren die belang hadden bij een dergelijke herdenking. Deze herdenkingscultuur ten aanzien van Zutphen en 1572 ontstond echter wel in het begin van de 17^e eeuw bij nationale geschiedschrijvers binnen de Republiek. Ze zagen het “bloedbad” van Zutphen als een voorbeeld van de “Spaanse donkere legende” die als rechtvaardiging voor het voortzetten van de oorlog tegen Spanje kon worden gebruikt. Dit propagandadoel heeft ons historisch beeld op Zutphen en 1572 lange tijd sterk beïnvloed.  

Scriptiebegeleiders waren prof. dr. J.S. Pollmann en dr. R.P. Fagel