Het verhaal achter Manhattan. Recensie van de tentoonstelling ‘Manahahtáanung of Nieuw Amsterdam?’

In mei bezocht ik voor Historici.nl de tentoonstelling Manahahtáanung of Nieuw Amsterdam? in het Amsterdam Museum, een week na opening. ‘Kort maar krachtig’ waren de termen die na mijn bezoek als eerste opkwamen. En dat terwijl ik toch een goede twee uur in het museum heb gelopen, enkel voor die tentoonstelling. De expositie vertelt het verhaal van de Lenape, de oorspronkelijke bevolking van de plek die we tegenwoordig New York City noemen, en het koloniale tijdperk van de Nederlanders in dit gebied. Dit verhaal is voorheen verteld vanuit koloniaal perspectief. Deze keer zijn de Lenape aan het woord. 

Ontbrekende basiskennis

Precies vier eeuwen terug, in 1624, arriveerden Nederlandse kolonisten in het huidige New York. Hier stichtten zij Nieuw Nederland, met Nieuw Amsterdam als hoofdstad op de plek van wat later Manhattan zou worden. Op dat moment heet die plek nog Manahahtáanung, in de taal van de Lenape die daar wonen. De kolonisatie van de Nederlanders had grote gevolgen voor de Lenape. Delen van stammen werden vermoord tijdens oorlogen tegen de kolonisten, hun cultuur werd verdrukt, hun land afgenomen en ziektes die de Nederlanders meebrachten uit Europa zorgden voor vele doden onder de oorspronkelijke bevolking.

Chief Urie Ridgeway vertelt het verhaal van de Lenape

De tentoonstelling begint met dit verhaal van de Lenape. In de eerste ruimte is een video te zien van Chief Urie Ridgeway, de huidige leider van de Nanticoke Lenape Nation. Hij vertelt uitvoerig over de geschiedenis van de Lenape; de eeuwenoude cultuur van de stammen, het eerste contact met Nederlanders, de periode van kolonisatie en de impact die dat alles vandaag de dag heeft. Hij neemt daarvoor de tijd, bijna een uur. De video is bewust zo lang omdat basiskennis over de koloniale geschiedenis bij veel mensen nog ontbreekt. Het afkijken van de video helpt daarom om de rest van de tentoonstelling te plaatsen. Het museum heeft daarbij een riskante keuze gemaakt. Bezoekers die de aandacht of de tijd niet hebben voor de video van een uur, hebben minder achtergrondkennis om de boodschap van de rest van de tentoonstelling te begrijpen.

Geschiedenis van toen en nu                            

In de ruimtes die volgen zijn historische objecten te zien uit de koloniale periode vanuit Nederlands perspectief. Zo zijn er tekeningen en geschriften van kolonisten en is er een scheepsmodel van de West-Indische Compagnie. In een eerdere tentoonstelling van het Amsterdam Museum in de jaren tachtig  werden dit soort stukken gebruikt om het handelsaspect en de economische welvaart van de kolonisatie te benadrukken. Tegenwoordig wordt bij deze objecten vermeld dat er nauwelijks erfgoed is bewaard dat het perspectief van de oorspronkelijke bewoners weergeeft. Het museum laat dus de stukken uit de koloniale periode vanuit Nederlands perspectief wel zien, maar geeft daarbij aan dat deze niet het hele verhaal vertellen.

Op een video bekijken Lenape van nu stukken uit het Stadsarchief Amsterdam die in het Amsterdam Museum te zien zijn.

De daaropvolgende ruimtes bieden een plek waar juist de Lenape hun ervaringen beschrijven. Opvallend is dat er daarbij voor gekozen is om geen stukken te laten zien die cultureel erfgoed zijn van de Lenape. De kunstwerken en gebruiksvoorwerpen van Lenape die in de expositie te aanschouwen zijn, zijn allemaal gemaakt door Lenape van deze tijd. Door middel van video en teksten vertellen de makers zelf wat het voorwerp is en wat het betekent voor hun cultuur. Het is voor hen pijnlijk om hun cultureel erfgoed in buitenlandse musea te zien. De emotionele band die ze met de historische voorwerpen hebben, wordt in deze musea niet goed gewaarborgd, zo wordt in een van de video’s verteld.

Traditionele regalia-jurk in bruikleen van Lenape kunstenaar.

Toch geven ook deze hedendaagse werken een goed beeld van de Lenape cultuur van vier eeuwen terug. De tentoonstelling laat daarmee zien dat het niet noodzakelijk is om erfgoed van andere culturen over te nemen om de bezoeker kennis te laten maken met het verleden van een andere beschaving. Werken uit deze tijd, die met toestemming van de maker in het buitenland tentoongesteld worden, kunnen des te informatiever zijn. De video’s waarin Lenape over hun cultuur en verleden vertellen zijn daar een goed voorbeeld van. Zo komt de boodschap direct bij de bezoeker, zonder dat daar een interpretatie van een Westerse curator tussen zit. Het is een verfrissende manier van geschiedenis overbrengen.

Reflectie voor de toeschouwer

Voor een normale woensdagochtend trok de expositie al best wat bezoekers. De meesten van hen bekeken aandachtig (een deel van) de video en liepen met interesse door de ruimtes. Waar sommige duo’s ook inhoudelijk met elkaar het gesprek aangingen, waren anderen vooral geïnteresseerd in het visuele aspect van de Lenape kunstwerken.
De tentoonstelling zal de voorkeur krijgen van bezoekers met een historische of maatschappelijke interesse. Hoewel er zeker interessante kunstwerken te zien zijn, hebben deze niet de overhand in de tentoonstelling. Er is relatief veel lege ruimte en veel informatie wordt gegeven door middel van video- of audio-interviews. Aan het einde van de rondleiding wordt de mogelijkheid geboden om ideeën over de expositie achter te laten in de reflectieruimte. De expositie komt vooral goed over op bezoekers die actief iets komen leren over de geschiedenis en gevolgen van Nederlandse kolonisatie in Noord-Amerika. En misschien is dat ook juist wat nodig is.

Noord-Amerika als er nooit kolonisten waren geweest, volgens kunstenaar Patricia Kaersenhout

Jiska van Daal (24) is van april tot en met juli 2024 stagiair communicatie en webredactie voor Historici.nl en het KNHG. Ze behaalde haar bachelor Geschiedenis aan de Universiteit Utrecht en zal hier vanaf september 2024 starten met de master Conflict Studies and Human Rights.