Dossier 100 Jaar Vrouwenkiesrecht deel 2: Het kruispunt tussen feminisme en kolonialisme

Narratieven, voornamelijk dominante narratieven, hebben de macht om personen te beïnvloeden. In relatie tot het koloniale verleden ligt de nadruk van het dominante narratief op het Eurocentrische witte mannelijke perspectief. In deze focus ontbreken cruciale counter narratives van zwarte vrouwen en vrouwen van kleur. Juist deze perspectieven zijn noodzakelijk om de hedendaagse erfenis van het kolonialisme te begrijpen. In het kader van 100 jaar algemeen kiesrecht, stellen wij, Counter/Narratives, dat er onvoldoende aandacht is voor het kruispunt tussen feminisme en kolonialisme. Wat is de rol van vrouwen (womxn) in het koloniaal denken? Wat zijn de counter narratives ten aanzien van vrouwenemancipatie en koloniale geschiedenis?

Koloniale beeldvorming van witte feministen

“Waar zouden Nederlandse vrouwen zijn zonder Aletta Jacobs?” Met deze woorden wordt Aletta Jacobs geïntroduceerd in de Nederlandse canon. Jacobs staat in onze collectieve herinnering bekend als een belangrijke voorvechter van vrouwenkiesrecht. Minder bekend is haar koloniale gedachtengoed, doordrenkt met geracialiseerde stereotypen. Dit is onder meer zichtbaar in haar brieven, die zij in 1911-1912 schreef tijdens haar reis (met Amerikaanse Carrie Chapman Catt) naar diverse Afrikaanse en Aziatische landen. Zij wilde het vrouwenkiesrecht van kolonistenvrouwen ook buiten Europa aanmoedigen. In de brieven komen Jacobs ideeën ten aanzien van ‘beschaving’ en kolonialisme aan de orde. Zij infantiliseerde zwarte mensen en uit zich negatief over ‘rassenmenging’. Zo schreef Jacobs: “Mrs Catt heeft reeds den wensch geuit om op haar verjaardag van ons zoo’n klein ni***rtje cadeau te krijgen, maar het mag dan niet grooter worden.” Dus hoewel zij zich sterk maakte tegen de patriarchale macht, was haar eigen ‘superioriteit’ sterk aanwezig in haar redeneren. Dergelijke racistische opvattingen zien we terug in de Nederlandse vrouwenbeweging eind negentiende eeuw[1] en ook over de hele wereld in de visies van witte suffragettes. De bekende Amerikaanse suffragette Elizabeth Cady Stanton, bijvoorbeeld, uitte dergelijke opvattingen: “It is better to be the slave of an educated white man, than of a degraded, ignorant black one.”[2]

Algemeen kiesrecht in 1919?

Koloniale denkbeelden zien we ook terug in de wijze waarop het algemeen kiesrecht in het Koninkrijk der Nederlanden tot stand kwam. Het ‘algemeen’ kiesrecht dat uiteindelijk ingevoerd werd, was niet zo inclusief als de term doet vermoeden. Het betrof namelijk alleen Nederland, ook al waren Suriname, Indonesië, Molukken, Aruba, Bonaire, Curaçao, Sint-Eustatius, Sint-Maarten en Saba in 1919 bezet door Nederland. Slechts personen die specifieke belasting betaalden, hadden (census)kiesrecht in deze landen. Pas in 1948, mochten volwassenen (vrij van census- of capaciteitsvereisten) volksvertegenwoordigers in de Staten van Suriname[3] en de Staten van de Nederlandse Antillen kiezen. De Grondwet bepaalde namelijk dat Nederlanders die niet ingezeten waren in Nederland, uitgesloten werden van deelname aan Nederlandse verkiezingen. Dit gold ook voor Nederlanders in voormalig Nederlands-Indië. Pas toen Indonesië in 1949 werd erkend als zelfstandig land, kregen de zogenoemde repatrianten stemrecht (in tegenstelling tot bijvoorbeeld Molukkers). Wat betreft de deelname aan Nederlandse verkiezingen, hanteren de bijzondere gemeenten Bonaire, Sint-Eustatius en Saba overigens pas sinds de Statuutwijzigingen van 2010 dezelfde voorwaarden als Nederlandse ingezetenen.[4]

Mary Church Terrell, president van the National Association of Colored Women (NACW)

Kolonialisme en feminisme: De rol van zwarte vrouwen en andere vrouwen van kleur

Een bekend argument ten aanzien van de processen van kolonialisme en feminisme is dat dit normaal was voor die tijd. De vraag is echter: voor wie was het de tijdsgeest? Het verzet tegen het systeem van kolonialisme, waarin (zwarte en niet zwarte) vrouwen van kleur een belangrijke rol hebben gespeeld, laat namelijk zien dat het niet door iedereen als ‘normaal’ werd ervaren.[5] De denkbeelden van zwarte publieke intellectuelen in de Verenigde Staten, tonen aan dat racistisch gedachtegoed te allen tijde werd tegengesproken en dat zwarte mensen zich zeer bewust waren van het racisme binnen de kiesrechtenbeweging. Socioloog en activist W.E.B. Du Bois, pleitte voor gelijke vrouwenrechten en was van mening dat zwarte mensen en vrouwen hetzelfde gevecht voerden.[6] Suffragette Mary Church Terrell, president van the National Association of Colored Women (NACW), liet echter zien dat zwarte vrouwen het gevecht op twee fronten moesten voeren: “A white woman has only one handicap to overcome—that of sex. I have two—both sex and race.”[7]

Hedendaags zwart feminisme

Het denken van Mary Church Terrell had een enorme invloed op een nieuwe generatie zwarte feministen, onder andere vanaf de jaren ‘60/’70 in de Verenigde Staten en vanaf de jaren ‘70/’80 in Nederland, die duidelijk maakte dat zwarte vrouwen een andere strijd moesten leveren dan zwarte mannen of witte vrouwen. Zo bedacht civil rights activist en hoogleraar rechtsgeleerdheid Kimberlé Crenshaw de term ‘intersectionaliteit’ om het meervoudige karakter van onderdrukking aan te duiden. Ras, gender, etniciteit, seksuele oriëntatie, klasse, leeftijd, etc. zijn sociale ordeningsprincipen die onze positie in de samenleving bepalen. Dit heeft te maken met de machtsrelaties in de samenleving, gevormd door het (koloniaal) verleden met ‘wit’, ‘hetero’ en ‘man’ als de norm. Zwarte vrouwen in (o.a.) de Verenigde Staten en Nederland werden dagelijks geconfronteerd met gendered racism. Gendered racism is een combinatie van onderdrukking die door de witte feministische beweging verwaarloosd dan wel ontkend werd (met name witte middenklasse belangen werden meegenomen in het gevecht van deze witte feministen). Philomena Essed, bedenker van de term gendered racism, illustreert in haar boek Alledaags Racisme (1984) hoe diep dit racisme is geworteld en hoe alledaags het (nog steeds) is, middels interviews met zwarte vrouwen in Nederland en de Verenigde Staten.[8]

Kimberlé Crenshaw

Zwarte feministen pleiten daarom al jaren voor intersectionaliteit.[9] Tot op heden hebben zwarte vrouwen en vrouwen van kleur te maken met ongelijkheid en gendered racism (ook afkomstig van witte feministen). Hoewel hun stemmen en perspectieven nauwelijks meegenomen worden in het dominante discourse, blijven zij strijden voor gelijkwaardigheid.

Voetnoten

[1] Waaldijk, Berteke. “Colonial constructions of a Dutch Women’s movement: 1898” in: Kati Röttger en Heike Paul (red.). Differenzen in der Geslechterdifferenz – Differences within Gender Studies. Aktuelle Perspektiven des Geslechterforschung. Berlijn: Erik Schmidt Verlag, 1999.

[2] Stanton et al., History of Woman Suffrage. New York: Arno P, 1815-1902 (heruitgave 1969): 94-95; Simien, Evelyn M. Black feminist voices in politics. SUNY Press, 2006.

[3] Vrouwen in Suriname hadden sinds 1865 het recht om zich kandidaat te stellen en ook bezaten mannen en vrouwen actief kiesrecht (dit laatste was aan census onderhevig). In 1936-1948 mochten vrouwen echter niet meer stemmen. Ook werd hun passief kiesrecht ingeperkt (census of capaciteitsvereisten werden toegevoegd). Zo werd Grace Ruth Schneiders-Howard (een witte vrouw) in 1938 gekozen tot lid van de Staten van Suriname.

[4] Nederlandse inwoners van Aruba, Curaçao en Sint-Maarten mogen echter alleen stemmen wanneer zij ten minste tien jaar ingezetene van Nederland zijn geweest of in Nederlandse openbare dienst op één van deze eilanden werkzaam zijn.

[5] Denk aan de Molukse vrijheidsstrijder Martha Christina Tiahahu, de Hindoestaans-Surinaamse verzetsstrijder Janey Tetary en Arubaanse verzetsvrouw Virginia Dementricia.

[6] Zie p.195 van https://library.brown.edu/pdfs/1307980563609254.pdf (Dit essay is geschreven in maart 1912 door Du Bois en gepubliceerd in the Crisis, het tijdschrift van NAACP).

[7] Terrell, Mary Church. A colored woman in a white world. GK Hall, 1940.

[8] Essed, Philomena. Alledaags racisme. Amsterdam: Sara, 1984 (heruitgave door Van Gennep Amsterdam in 2017).

[9] Wekker, Gloria. Witte onschuld: paradoxen van kolonialisme en ras. Amsterdam University Press, 2017.

Lees hier de andere artikelen in het dossier over honderd jaar Vrouwenkiesrecht.