Bijdrage – Fela Kuti’s Afrobeat: een muziekrevolutie in Europa

Fela Kuti vind je in Nederlandse muziekwinkels niet bij de entree van de winkel, bij de popmuziek, waar je Taylor Swift en Troye Sivan vindt. Kuti vind je vaak achterin, in een speciaal vakje, onder ‘Afrika’, of als onderdeel van ‘Global’. Nu lijkt Kuti’s Afrobeat — ontstaan in de jaren 1970 — plotseling echt door te breken in mainstream pop, jazz én dance. Op Amsterdam Dance Event 2023 is Afrobeat overal. Dat is een revolutie. De openbaring van een wereld die voor Europa lange tijd verborgen was. Een verandering die de grootste muzikale omwenteling kan worden sinds de geboorte van hiphop.

Hiphop: de historische oorsprong

Hiphop wordt in 2023 nog altijd onderschat. ‘Die agressieve rap kan ik niet serieus nemen’, zegt men. ‘Ik houd van muziek, behalve van hiphop, dat is geen muziek’. Vanuit een soortgelijk onbegrip vierde RTL de 50ste verjaardag van hiphop — deze zomer — met een optreden van John Williams. Frits Wester kon zich geen houding geven, terwijl de studio van Humberto Tan begon te hossen en te springen. RTL ging zo voorbij aan het feit dat hiphop de wereld blijvend veranderde. In 2017 schreef Kendrick Lamar zelfs geschiedenis door een Pulitzer Prize te winnen. Mijn leerlingen noemen Lamar een extra ouder en ‘een soort Shakespeare, maar dan op een beat’. Ruben Schilt, een lokale politicus die gevangenisstraf riskeert voor het lekken van geheime milieudocumenten over  het milieubelastende chemiebedrijf Chemours, noemt in een Volkskrant interview Lamar als politieke inspiratiebron.

Hiphop ontstond 50 jaar geleden in Amerika en heeft als een spons de geschiedenis geabsorbeerd. De Verenigde Staten Van Amerika werden in 1776 onafhankelijk van Engeland. En hoewel Engeland tussen 1807 en 1833 gefaseerd slavernij afschafte, werden tot slaaf gemaakten in Amerika pas ‘vrij’ door de burgeroorlog van 1861-1865. Toen pioniers als Kool Herc en Grandmaster Flash in 1973 de basis legden voor wat hiphop werd, gebeurde dat in een schizofreen en diep gesegregeerd land. Dat zagen Amerikaanse rappers, die dat in teksten verwerkten.

Afrobeat: de historische oorsprong

Fela Kuti zag iets anders. Kuti werd in 1937 geboren ín een Europese kolonie, Nigeria, een land van ruim een miljoen vierkante kilometer. Engeland was er tot 1960 de baas. Nigeriaanse palmolie en noten werden geïmporteerd en gretig gekapitaliseerd. En Engeland gebruikte Nigeriaanse grondstoffen, als tin, tijdens de Tweede Wereldoorlog. Na de dekolonisatie van 1960 kwam een overgangsperiode waarin koningin Elizabeth II de ‘Queen of Nigeria’ werd. Weinigen waren zó kritisch over dat koloniale bewind als een feministe die uitgroeide tot bekende politica: Funmilayo Ransome (1900 – 1978). Ransome was een belangrijke stem in bewegingen voor onafhankelijkheid en vrouwenrechten. Ze was de moeder van vier, waaronder Fela Kuti.

Album cover van Fela’s eerste album – Koola Lobitos / The ’69 Los Angeles Sessions (2001, CD)

Zo komen Amerikaanse hiphop en Afrikaanse Afrobeat voort uit een ander perspectief op de wereld omdat er andere geleefde geschiedenissen aan ten grondslag liggen. Fela Kuti groeide op in een kolonie en was 25 jaar toen Nigeria op eigen benen ging staan. Net als zijn politieke held, de Amerikaanse burgerrechtenactivist Malcolm X, was Kuti een uitgesproken politiek activist. Zijn liedteksten en albumhoezen zitten vol met ideeën en referenties naar politiek, naar geschiedenis, naar het kolonialisme. In samenwerking met drummer Tony Allen ontwikkelde Kuti in de jaren ’70 een muziekgenre dat Afrobeat ging heten. Met Afrobeat zouden Kuti en Allen invloedrijk worden op een manier zoals Bob Marley invloedrijk werd: met een nieuwe stijl die zoveel navolging kreeg dat het een begrip werd.

De kracht van muziek

Muziek heeft meer kracht dan vaak wordt gedacht. Dat laat bijvoorbeeld de term ‘woke’ zien. NOS stelt dat ‘woke’ een van de meest controversiële woorden van 2022 werd, maar voordat de betekenis van ‘woke’ veranderde in een scheldwoord, bedreiging en een online vonnis, kwam ‘woke’ met een andere betekenis voor in liedteksten. In 2007 populariseerde Erykah Badu de term in ‘Master Teacher’ op New Amerika Part One. Diezelfde Badu cureerde in 2017 een box met werk van Fela Kuti. Dat was geen nieuws in Nederland. Hoewel bands als Talking Heads zich in de jaren ’80 lieten inspireren door Fela Kuti en Jay-Z en Will Smith in 2010 een Broadway musical over Kuti’s leven ontwikkelden, brak het genre in Europa nooit serieus door tot de populaire cultuur. Niet zo lang geleden, als Kuti’s musicerende zonen — Sean en Femi Kuti — in Nederland kwamen optreden, verschenen ze in de kleinste zaaltjes. Die vaak niet eens uitverkochten.

De Europese doorbaak van Afrobeat

Nu wint de Londense jazzband Ezra Collective — deze zomer doorgebroken op North Sea Jazz en Lowlands — de prestigieuze Mercury Prize voor een mix van jazz en Afrobeat. Nu staat de Nigeriaanse Burna Boy — die Fela Kuti zijn voorbeeld noemt — als headliner op Down The Rabbit Hole. En nu dansen jongeren tijdens ADE op Kuti’s Afrobeat. Met complexere en meeslependere ritmes is het voor jongeren een ideaal geluid om je af te zetten tegen oudere generaties. Onder de zonnige oppervlakte van Afrobeat gaan andere geschiedenissen, ideeën en overtuigingen schuil. Wie stelt dat alle muziek al eens gemaakt is, kan inpakken. Met de Europese doorbraak van Afrobeat kunnen verassende nieuwe combinaties gemaakt worden. Die doorbaak van Afrobeat in mainstream pop, jazz én dance kan zo uitgroeien tot de grootste muziekrevolutie sinds de geboorte van hiphop.

Daan Krahmer (29) is docent geschiedenis en schrijver.