Dossier werkdruk: Werkdruk of werkstress?
Van alle Nederlanders heeft 14 procent burn-out verschijnselen, blijk uit cijfers van het CBS en TNO. Onder studenten is dit percentage nog hoger: één op de drie studenten heeft een verhoogde kans op een burn-out. Stress op de werkvloer is beroepsziekte nummer één. Cijfers en feiten als deze voorbeelden vliegen je om de oren, net als de begrippen ‘werkstress’ en ‘prestatiemaatschappij’. De prestatiemaatschappij zou de oorzaak zijn van al die burn-outs en overwerkte mensen.
‘Ambitie, efficiëntie en hard werken zijn heilig, zoveel is duidelijk’, schrijft De Correspondent. Je stroomt door van baan naar baan, van functie naar functie en ons werk hoort net als ons lichaam en onze persoonlijke ontwikkeling perfect te zijn. Alles staat in dienst van onze mentale arbeid. Door de toenemende flexibilisering van arbeidsrelaties moeten mensen zelfredzamer en ondernemender zijn dan 27 jaar geleden, concludeert het Sociaal Cultureel Planbureau (SCP) in een onderzoek over de veranderde kwaliteit van leven van 1990 – 2017. Om in ‘die veeleisender wordende samenleving’ mee te kunnen draaien, moeten mensen vaardigheden leren om niet achter te blijven, stelt het SCP. In de tussentijd blijft de werkstress in allerlei sectoren toenemen, vanaf de studietijd al.
Studenten doen naast hun studie nog vrijwilligerswerk, een bestuursfunctie of andere extra activiteiten om later een grotere kans te hebben op een baan. Jonge werknemers gaan van tijdelijk contract naar tijdelijk contract. Ook senior onderzoekers zijn hun banen niet zeker, want onderzoeksinstellingen krijgen steeds minder geld . Universiteiten krijgen wel meer geld binnen, maar er is wel sprake van scheefgroei in de verhouding tussen inkomsten en prestaties. Daarbij neemt het aantal onderzoekers toe in Nederland. Wetenschappers aan universiteiten ervaren zelf een hogere werkdruk in vergelijking met andere branches in Nederland. Het zijn berichten die gehoord worden vanuit veel Nederlandse sectoren en branches.
Werkdruk of werkstress?
Werkdruk is maar het halve verhaal, zegt arbeids- en organisatiepsycholoog Wilmar Schaufeli in het rapport van Sofokles over werkdruk aan universiteiten. De hoogleraar doet aan de Universiteit Utrecht en de Katholieke Universiteit Leuven onderzoek naar bevlogenheid en burn-out. Werkdruk is “wanneer je een disbalans ervaart tussen de eisen die je werk stelt en de mogelijkheden om aan die eisen tegemoet te komen”, schrijft Schaufeli in het rapport. Een gevolg van een hoge werkdruk kan zijn dat het werk niet af komt of dat de gevraagde kwaliteit niet geleverd kan worden. Als die druk maar gecompenseerd wordt hoeft het niet te leiden tot werkstress. Erkenning, ondersteuning, doorgroeimogelijkheden, fijne collega’s, zijn allemaal mogelijk factoren die werkdruk kunnen compenseren.
Als de werkdruk niet gecompenseerd wordt, kan dat leiden tot werkstress. Dat zorgt voor hoofdpijn, vermoeidheid en concentratieproblemen. Als de stressfactoren (zoals geen baanzekerheid hebben) de overhand krijgen, kunnen de klachten serieuzer worden. Een mogelijk gevolg van te veel werkstress is een burn-out.
Werkdruk en werkstress zijn dus zeker niet hetzelfde. Uit het onderzoek van Sofokles blijkt dat oudere werknemers met extra managementtaken een hoge werkdruk ervaren. Door de vele hulpbronnen die zij tot hun beschikking hebben en door de hoge waardering hebben zij geen last van werkstress. Jonge werknemers met een tijdelijk contract ervaren minder werkdruk, maar weer meer werkstress.
Uit de bovenstaande cijfers blijkt dat vrouwen in de wetenschap meer werkstress ervaren dan mannen in dezelfde sector. Uit cijfers van TNO en het CBS komt hetzelfde naar voren, maar het verschil is ook in deze data niet groot. Het SCP deed onderzoek naar vrouwenemancipatie en hieruit komen enkele mogelijke oorzaken naar voren voor dit verschil: vrouwen verdienen nog steeds minder dan mannen en vrouwen doen nog steeds meer in het huishouden. Minder zekerheid en meer taken zijn beide mogelijk verklaringen.
Mensen van 25-35 hebben meer burn-out klachten dan andere leeftijdsgroepen. Toch is ook hierin het verschil maar klein. Doordat er zoveel meer aandacht is voor de lagere leeftijdsgroepen lijkt het alleen maar alsof jongeren veel meer burn-outs hebben, zegt Claudi Bockting, hoogleraar klinische psychologie aan de Universiteit Utrecht, in NRC Handelsblad.
Wat blijft, is dat in alle groepen het aantal burn-outklachten toe blijft nemen. De universiteit Nyenrode en carrièresite Intermediair deden hier samen onderzoek naar. Twee jaar geleden zei 9,4 procent van de Nederlandse vrouwen een burn-out te hebben of te hebben gehad, dat is gestegen naar 15 procent. In dezelfde periode steeg het percentage bij mannen van 6 naar 9 procent. Uit onderzoek het universiteit komt ook naar voren dat bij 10 procent van de hoogopgeleide werknemers psychologisch gezien sprake is van een groot risico op ernstige overspanning of een burn-out. Wederom is dit percentage bij mensen onder de 36 hoger dan bij anderen. De sectoren journalistiek en onderwijs zijn ook weer extra gevoelig, stelt het SCP.
Historici.nl is benieuwd hoe historici dit ervaren. Hoe kijken zij aan tegen het leven in de prestatiemaatschappij? Hoe heeft dit zover kunnen komen? Wat zijn de mogelijke oplossingen? Gaat het ooit nog veranderen? In de volgende artikelen en interviews wordt gezocht naar antwoorden op deze vragen.
Volgende artikel in deze reeks: de historicus in de prestatiemaatschappij.
