Discussiedossier Geschiedenisonderwijs – Lezen, Bildung en kennis maken goede geschiedenisdocenten

In NRC van 16 mei 2022 schrijft historica en journalist Daniela Hooghiemstra over examenkandidaten geschiedenis van het vwo: ‘De moderne wereldburger moet hard werken, maar kennelijk niet te veel op eigen houtje aan het denken slaan.’ Hoewel het centrale eindexamen een belangrijke scherprechter is in de toelating tot het vervolgonderwijs, en dat is voor havisten niet anders, raakt de uitsmijter van Hooghiemstra de kern van de aansluitingsproblematiek vo-hbo die in deze bijdrage wordt besproken.

Ongeacht het voortraject verwelkomen wij op de opleiding breed georiënteerde, geïnteresseerde, nieuwsgierige, onderzoekende wereldburgers die hebben geleerd op eigen houtje te denken. Studenten die gemotiveerd zijn om geschiedenis te lezen en te onderzoeken, aarden snel. Studenten waarbij deze motivatie ontbreekt, ervaren problemen bij het studeren, lopen studievertraging op of vallen uit.^[1] In onze ogen zijn er twee aandachtspunten in de aansluiting tussen het geschiedenisonderwijs in havo en vwo en de hbo-lerarenopleiding geschiedenis. Dit zijn 1) leesproblematiek en 2) Bildung en kennis. We beschrijven een gedeelde verantwoordelijkheid. De lerarenopleiding leidt tenslotte studenten op die in het vo en mbo terecht zullen komen als docent geschiedenis of burgerschap.

Leesvaardigheid

De basis voor kritisch burgerschap is taal. Leesmotivatie en leesvaardigheid zijn hiervoor de sleutels. In dit licht is het pleidooi van Adriaan van Dis relevant. ‘Lezen is een grenzeloze ervaring’ en ‘[…] de kennismaking met het vreemde en ongemakkelijke [kan] je ook inspireren’. Het lezen van literatuur noemt Van Dis verplaatsingskunde. Deze term heeft raakvlakken met de lespraktijk van docenten geschiedenis.

Yra van Dijk en Marie-José Klaver zien echter een leescrisis in het onderwijs; een crisis waar we allemaal, van po tot wo, last van hebben, maar onbewust ook aan bijdragen. Naast de algemene maatschappelijke tendens van ontlezing, zien de auteurs dat er steeds minder beleid, geld, tijd en aandacht op scholen is voor leesmotivatie en leesvaardigheid. Bij het schoolvak geschiedenis zien we hier helaas de effecten van. Studenten hebben weinig leesmotivatie, hebben moeite met begrijpend lezen en het opdoen van historische kennis uit een complexe tekst.

Toch willen jongeren wel lezen. Dit gegeven biedt perspectief voor de rol van docenten in de volle breedte. Het onderwijs zou een groot leesbevorderingsproject moeten worden, stelt Aleid Truijens. Dat is mogelijk door leerlingen en studenten vanaf jonge leeftijd intensief kennis te laten maken en te laten werken met rijke teksten, die kennis onderling te delen en zo samen tot nieuwe inzichten te komen. Rijke teksten kunnen namelijk bijdragen aan het opdoen van kennis, bijdragen aan Bildung en spreek- en leesvaardigheid. Docenten-in-opleiding moeten deel worden van dit grote leesbevorderingsproject, want docenten die vaardig en gemotiveerd zijn om te lezen, kunnen die motivatie doorgeven aan hun eigen leerlingen.

Tekst gaat door onder afbeelding

Foto: Wibe Balt

Bildung en kennis

De lerarenopleider in het hbo moet de student laten zien wat ons mooie vak inhoudt, wat geschiedschrijving en -beoefening is, zeker met het oog op mogelijke doorstroom naar het wetenschappelijk onderwijs. In een bijdrage van Harm Kaal en Jelle van Lottum over de concepten en methoden van toegepaste geschiedenis vinden we een model waarin deze functie van Applied History nader wordt bekeken.

De lat ligt dus hoog, terwijl de verschillen tussen studenten groot zijn vanwege een diverse instroom van studenten vanuit het mbo tot wo. Hoe leer je, vertaald naar onze lespraktijk, beginnend docenten over en dóór geschiedenis na te denken? Is er in het vo genoeg tijd en ruimte om aan dit kennisfundament te werken?^[2]

De geschiedenisdocent in spe geeft, in het meest gunstige geval, in een vroeg stadium blijk van de wil en het vermogen om met plezier uit een rijk, veelkleurig verleden te willen putten. Die student volgt zonder te morren een college waarin de eigen kaders ter discussie worden gesteld, waarin associaties met en denksprongen naar de kunst, de muziek en de architectuur worden gemaakt. Die student stelt vragen die het instrumentele overstijgen. Hoe bespreek je anders bijvoorbeeld een benadering die niet langer de Europese geschiedenis als vertrekpunt kiest?

Ten slotte

Wij verbinden Bildung en kennis en de wil om die te ontwikkelen expliciet aan studieplezier en -succes. In haar proefschrift over studiesucces betoogt Els van Rooij dat er daartoe meer inhoudelijke verbanden tussen vo en de vervolgopleidingen moeten worden gelegd. Dat brengt ons terug bij de leesvaardigheid. Zonder lezen geen kennis en zonder kennis geen motivatie om nieuwe inzichten te verkrijgen, en kritische vragen te stellen.

Nienke de Jong en Wibe Balt zijn Lerarenopleiders geschiedenis bij de NHL-Stenden Academie educatie vo & mbo.

[1] In deze bijdrage ligt de focus op de aansluitingsproblematiek tussen leerlingen vanuit het voortgezet onderwijs die starten aan de tweedegraads lerarenopleiding geschiedenis. Algemene studievaardigheden zijn hier een belangrijk onderdeel van, maar worden in deze bijdrage niet uitgewerkt. Met betrekking tot de algemene studievaardigheden wordt er wel veel werk verzet om op dit vlak de doorstroom van het vo naar hbo te bevorderen. In Noord-Nederland bestaat het samenwerkingsverband ‘Succesvolle doorstroom Noord-Nederland’ en in de Rotterdamse regio het samenwerkingsverband ‘Samen werken aan een betere aansluiting vo-ho’.
[2] Wellicht is een deel van de oplossing gelegen in een meer evenwichtige balans tussen het centraal eindexamen, waarvan met name in het havo-onderwijs de voorbereiding een belangrijk deel van de bovenbouw (havo 4 en 5) in beslag neemt, en het schoolexamen waardoor scholen meer ruimte krijgen voor een inhoudsrijk, relevant en voor leerlingen interessant programma in het schoolexamen.