Discussiedossier Geschiedenisonderwijs – Het Vreemde Verleden. Leerlingen leren contextualiseren
KNHG-bestuurslid Tim Huijgen (Rijksuniversiteit Groningen) schreef samen met geschiedenisdocenten uit het voortgezet onderwijs een handboek voor het onderwijzen van de historische vaardigheid contextualiseren. Vijf vragen over contextualiseren en het nieuwe handboek.
1. Is contextualiseren belangrijk bij het schoolvak geschiedenis in het voortgezet onderwijs?
Contextualiseren is de vaardigheid van leerlingen om een historische context te creëren bij gebeurtenissen in het verleden met als doel het begrijpen en verklaren van deze gebeurtenissen. Contextualiseren is niet het goedpraten, relativeren of rechtvaardigen van historische gebeurtenissen. Wanneer leerlingen goed kunnen contextualiseren kunnen zij ook beter verschillende perspectieven begrijpen en verklaren in hedendaagse discussies over bijvoorbeeld het koloniale verleden. Daarom is het bijna de allerbelangrijkste vaardigheid die je leerlingen kunt leren.
2. Speelt deze vaardigheid een rol bij andere schoolvakken?
Jazeker. Een aantal voorbeelden uit het handboek (Huijgen, 2023, p.10-11):
- Bij de talen helpt contextualiseren bij het lezen en begrijpen van literatuur. Het boek Huckleberry Finn van Mark Twain kan bijvoorbeeld niet worden begrepen zonder kennis van de Amerikaanse staat Missouri in de negentiende eeuw. Waar ligt Missouri? Hoe waren de maatschappelijke omstandigheden daar?
- Picasso’s Guernica kan niet worden bestudeerd bij kunstvakken zonder kennis van de Spaanse Burgeroorlog (1936-1939).
- Bij aardrijkskunde wordt het ontstaan en verschuiven van landsgrenzen behandeld. Het ontstaan van de grenzen van de DDR en de BRD kan echter niet worden verklaard zonder kennis van de Tweede Wereldoorlog en de Koude Oorlog. Bovendien zijn veel huidige landsgrenzen in Noord-Afrika terug te voeren op de Conferentie van Berlijn in 1884-1885.
- Leerlingen hebben niets aan een les economie waarin Adam Smith wordt besproken zonder de context van het liberalisme en de verlichting te kennen
3. De laatste tijd gaat het veel over burgerschap in het voortgezet onderwijs. Kan contextualiseren leerlingen helpen met burgerschapsvorming?
Promovendus Bertjaap van der Ploeg doet belangrijk onderzoek naar de relatie tussen burgerschapsvorming en de historische vaardigheid contextualiseren (Huijgen & van der Ploeg, 2021). Door het plaatsen van handelingen van historische personen in een context wordt beter begrepen hoe mensen tot bepaalde keuzes kwamen. Hierdoor ontstaat het besef dat mensen in het verleden werden beïnvloed door de situatie en cultuur. Dit geldt natuurlijk ook voor het heden. Waarom halen sommige groepen standbeelden neer terwijl andere groepen ze willen behouden? Door gestructureerd in kaart te brengen vanuit welke context mensen redeneren, kan meer begrip en tolerantie ontstaan. Je hoeft het niet met elkaar eens te zijn, maar hopelijk leidt contextualiseren tot minder polarisatie in samenlevingen (Huijgen, 2023, p. 11-12).
4. Kunnen leerlingen contextualiseren?
Leerlingen reageren soms met veel ongeloof wanneer het in geschiedenislessen gaat over bijvoorbeeld heksenvervolgingen of vrouwenrechten in de 19e eeuw. Dit komt doordat leerlingen gebeurtenissen of situaties in het verleden vaak vanuit hun eigen waarden, normen en kennis bekijken. Zij geloven dan dat mensen in het verleden dezelfde overtuigingen en waarden hebben als mensen in het heden. Dit noemen wij presentisme. Presentisme is niet per se slecht, maar leerlingen moeten zich bij het zoeken naar verklaringen wel bewust zijn dat mensen in het verleden andere opvattingen en normen hadden. Contextualiseren helpt hierbij en zorgt ervoor dat leerlingen historische gebeurtenissen kunnen begrijpen en verklaren.
5. Hoe helpt het handboek docenten?
Het handboek geeft de theoretische achtergronden bij de vaardigheid contextualiseren. Wat is het? Waarom is deze vaardigheid belangrijk? Wat vinden leerlingen lastig? Uit onderzoek weten wij dat dit belangrijke punten zijn wanneer je een historische vaardigheid wilt onderwijzen. Daarnaast gaat het handboek in op de didactiek van het Vreemde Verleden. Deze didactiek bestaat uit drie stappen die docenten kunnen gebruiken om leerlingen op een actieve manier te leren contextualiseren. Een uitgewerkt voorbeeld van deze didactiek is hier te vinden. Het boek bevat verder veel praktisch lesmateriaal en instrumenten om het niveau van contextualiseren in kaart te brengen.
Download de publicatie Het Vreemde Verleden. Leerlingen leren contextualiseren. Meer informatie via Tim Huijgen: t.d.huijgen@rug.nl.
Dr. Tim Huijgen is universitair docent en lerarenopleider bij de Rijksuniversiteit Groningen. Hij is portefeuillehouder Onderwijs bij het Koninklijk Nederlands Historisch Genootschap.
Literatuur
