De moderne historicus Conferentie 40 jaar Geschiedenis aan de Erasmus Universiteit Rotterdam
‘Het is niet de taak van historici om sluitende antwoorden te geven, maar om de keuzes van mensen te begrijpen en historische context te geven aan gebeurtenissen’, aldus hoogleraar Maria Grever. Als hoofd van de opleiding Geschiedenis aan de Erasmus Universiteit Rotterdam (EUR), opende zij de feestelijke conferentie ter gelegenheid van het 40-jarig bestaan van de opleiding. Ruim 130 historici, alumni en geïnteresseerden waren aanwezig. De opleiding ging in 1978 van start met 25 studenten onder de naam Maatschappijgeschiedenis. Anno 2018 bestaat de eerstejaars laag van de bachelor uit 105 studenten. De opleiding richt zich, net als toen, hoofdzakelijk op de analyse van maatschappelijke vraagstukken. Daarom gaat de aandacht uit naar economische, politieke en culturele kwesties.
Geschiedenis in de praktijk
In een meeslepende toespraak onderstreepte alumna en voormalig PvdA minister voor Buitenlandse Handel & Ontwikkelingssamenwerking, Lilianne Ploumen, het belang van historische kennis voor haar eigen loopbaan en voor de samenleving. Als student Maatschappijgeschiedenis in de jaren 80, raakte zij betrokken bij de vrouwenbeweging en het debat over vrouwenemancipatie. Ploumen vertelde dat zij tijdens haar opleiding leerde om een discussie te benaderen met open blik en niet mee te gaan met conventionele overtuigingen. Deze vaardigheden maakten het voor haar mogelijk om haar visie op de rol van vrouwen in de samenleving uit te werken. Daarnaast leerde ze onderliggende processen in de snel veranderende wereld te kunnen begrijpen. Ploumen schreef destijds haar doctoraalscriptie over de impact van grote farmaceutische bedrijven op de samenleving, nog steeds een urgent onderwerp. Haar centrale boodschap was dat historici ook nu hun tanden in maatschappelijke vraagstukken moeten zetten. Voor ons als studenten aan de master Maatschappijgeschiedenis is deze boodschap herkenbaar. Een speciaal element waar de opleiding nu op focust, is bijvoorbeeld de invloed van social media op de polarisering van de samenleving. En hoe wereldleiders als Trump hier handig gebruik van maken. Daarnaast is het vak statistiek, veel meer dan in andere steden, een vast onderdeel van de bachelor. Op deze manier leren zij kwantitatieve data te gebruiken als bron bij historisch onderzoek.
Lilianne Ploumen, Conferentie “40 Years of History at Erasmus”, © Michelle Muus
Kritische blik
Net als 40 jaar geleden is het afleveren van maatschappijkritische historici nog steeds het doel geschiedenisopleiding aan de EUR. Geschiedenisstudenten bestuderen tijdens hun opleiding belangrijke maatschappelijke vraagstukken vanuit een lange termijn perspectief en vanuit verschillende theorieën. Denk hierbij aan migratie, integratie, populisme of verschillende economische structuren. Maar dit betekent niet dat een kritische blik enkel voorbehouden dient te zijn aan geschiedkundigen. Het is juist hun taak om ook anderen die scherpe blik mee te geven en het debat over maatschappelijke vraagstukken te stimuleren.
Tijdens de sessie over de relatie tussen nationalisme en protectionisme, geleid door hoogleraar Siep Stuurman, ontvouwden deze scherpe blikken zich tot een pittige inhoudelijke discussie. Zelfs de sprekers (Michiel Baud en Hein Klemann) gingen met elkaar in debat over de eerder door hen gepresenteerde onderwerpen. Historici zijn het zelden met elkaar eens, verklaarde Stuurman. Zo reflecteren ze niet alleen over hun eigen maatschappelijke ideeën, maar houden ze ook elkaar scherp en blijft de discussie over historische onderwerpen levend. Zowel onderzoekers als studenten geschiedenis aan de EUR proberen geen sluitende antwoorden te vinden, maar veranderingen in de maatschappij en menselijke keuzes te doorgronden aan de hand van historische processen. Tijdens de conferentie kwam dit tot uiting in een discussie over de relatie tussen protectionisme en nationalisme door de tijd heen. Deze relatie is, zoals bleek uit het slotdebat, omstreden. Zo lijkt het profijt van economische belangengroepen, zoals multinationals, centraal te staan bij de vorming van nationaal economische beleid.
Debat, Conferentie “40 Years of History at Erasmus”, © Michelle Muus
En nu? Multiperspectiviteit!
Tijdens de presentaties van de jongere geschiedkundigen werd al gauw duidelijk dat er verschillende visies zijn op onderwerpen die in de hedendaagse maatschappij spelen, zoals protectionisme en nationalisme. Vragen vanuit het publiek werden via de smartphones van de aanwezigen gevisualiseerd op het scherm. Actuele kwesties als het huidige vestigingsklimaat voor multinationals, de vraag of protectionisme is verbonden aan een specifieke politieke voorkeur en de invloed van ‘war games’ op nationalisme, kwamen voorbij.
Vooral vraagstukken over protectionisme en neoliberalisme wakkerden hevige discussies aan. Zo werd geopperd dat neoliberalisme onvermijdelijk leidt tot een ‘race to the bottom’ (een prijzenoorlog tussen landen), met als gevolg sanering binnen organisaties en het verlies van vele banen. Een ander discussiepunt ging over de vraag of er een vast patroon te ontdekken is waarin protectionisme opkomt. De vorige periode van globalisering (1850-1914) resulteerde ook in protectionistische maatregelen.
Jonge EUR historici aan het woord, conferentie “40 Years of History at Erasmus”, © Michelle Muus.
Het van cruciaal belang is om dicht bij jezelf te blijven in het hedendaagse oerwoud van ideeën. Deze boodschap probeert niet alleen de opleiding studenten mee te geven, maar kwam ook duidelijk naar voren in het slotdebat. In rumoerige tijden van Brexit, Trump en populisme is kritische reflectie op vraagstukken die in de media en via andere kanalen voorbij komen noodzakelijk. Kortom, historici aan de EUR benadrukken het belang van multiperspectiviteit in de samenleving, maar wel op basis van heldere argumenten. Alleen dan kan zich een zinnig debat ontwikkelen en kunnen oplossingen, dan wel compromissen bereikt worden.
