Bruggen Bouwen: Deel 2. Verslag van een webinar over verbinding in het geschiedenisonderwijs

Stadsarchief Amsterdam / Benjamin Wilhelmus Stomps (1856-1904)

Op 3 december 2024 organiseerde het KNHG in samenwerking met de VGN een tweede webinar onder de titel ‘Bruggen Bouwen’. De eerste editie (7 december 2023) ging in op de overgang tussen basis- en voortgezet onderwijs, deze tweede editie, bijna een jaar later, ging over de verbinding tussen voortgezet en vervolgonderwijs met uiteraard de nadruk op het vak geschiedenis.

Er sloten 26 geïnteresseerde deelnemers aan bij het webinar, die werd geopend door Tim Huijgen (Rijksuniversiteit Groningen, KNHG) en werd vervolgd door de keynote gegeven door Hanneke Tuithof (Universiteit Utrecht). Hanneke stipte een aantal zaken aan rondom de overgang VO-HO: hoe ziet het huidige curriculum geschiedenis er nu uit, wat zijn de nieuwe ontwikkelingen en welke dilemma’s zijn er voor de (nabije) toekomst?

Een korte samenvatting van haar keynote: het huidige curriculum met tien tijdvakken, canonvensters, historische contexten in de examenklassen havo/vwo en het historisch overzicht met staatsinrichting op het vmbo is aan vernieuwing toe. Er zijn meerdere problemen: achterstallig onderhoud, doorlopende leerlijnen ontbreken, doelen in de examenprogramma’s zijn te globaal, de positie van het schoolexamen en CSE zijn te dominant. Ook inhoudelijk is er al enige tijd kritiek op het eurocentrische karakter van veel tijdvakken, waardoor veel historische perspectieven onderbelicht blijven.

De vernieuwing (actualisatie) van nieuwe examenprogramma’s is ondertussen gestart. Daarbij worden meerdere partners en deskundigen (zoals vakverenigingen) geraadpleegd. Dit traject tot vernieuwing zal nog enige tijd duren. Na dit vernieuwingstraject zal er een beproeving op scholen komen, een syllabus geschreven worden en start het examenprogramma eerst in de voorexamenklassen. Het eerste herziene examen zal waarschijnlijk in 2031 kunnen plaatsvinden, mits de politiek het goedkeurt.

Welke dilemma’s ziet Hanneke in dit proces?

• Taalvaardigheid: geschiedenis lijkt soms op een moderne vreemde taal met al haar begrippen en vaktaal. Hierdoor zijn docenten veel tijd kwijt aan het aspect lees- en schrijfvaardigheid zowel in het VO als HO; gaat dat niet ten koste van historisch redeneren en het leren van de inhoud? En: vinden we in de toekomst foutloos taalgebruik (binnen een vak) nog net zo belangrijk als nu?
• Kansen(on)gelijkheid: leiden ons curriculum en de manier van onderwijs geven en beoordelen niet nog steeds tot ongelijke kansen? Is er genoeg aandacht voor het aansluiten op de hele diverse beginsituaties waarmee studenten en leerlingen bij ons komen?
• Pedagogische ruimte: op alle onderwijsniveaus zijn we niet alleen bezig met inhoudelijke kennisoverdracht maar zijn we ook jongeren in een cruciale levensfase aan het opvoeden. In het VO en in toenemende mate in het HO is hier aandacht voor, maar die pedagogische blik kan in HO en het WO nog wel wat beter en systematischer.
• Focus op onderzoek: het wetenschappelijk onderwijs is zeer academisch en creëert daarmee misschien ook een te grote afstand tot de maatschappij en tot sommige studenten. Tegelijkertijd is een onderzoeksmatige manier van kijken en denken een cruciaal onderdeel van burgerschap.

Na de lezing van Hanneke werd de digitale vloer geopend voor vragen. Vooral het dilemma omtrent taal activeerde veel van de deelnemers. Er was herkenning, maar toch ook veel passie om correct en zorgvuldig taalgebruik te blijven hanteren en stimuleren. Ook de invloed en opkomst van AI (kunstmatige intelligentie) bleef hierbij niet ongenoemd: met een zekere vrees, maar toch ook vanwege de mogelijke kansen die dat kan bieden. Ook werd AI meerdere malen genoemd als het ging om de invloed (positief dan wel negatief) op het thema kansen(on)gelijkheid. Want, maken we de kansenongelijkheid niet groter door AI steeds meer in te zetten en aan te moedigen (gezien de ecologische gevolgen hiervan)? Of maakt het begeleid leren gebruiken van AI de kansen juist gelijker en geeft het mogelijkheden tot het ondersteunen van leren, schrijven en lezen?

De tweede spreker van deze webinar was Koos Sikkema, docent geschiedenis op het CSG Wessel Gansfort in Groningen. Hij werkt met zijn collega’s aan een andere inrichting van het curriculum, mede ingegeven door de nieuwe conceptkerndoelen voor PO en VO. Het vakoverstijgende karakter van deze doelen wilde hij meer terug laten komen in zijn onderwijs, waardoor multiperspectiviteit zichtbaarder moest worden en maatschappelijke vraagstukken ook een centralere plek zouden moeten krijgen. In navolging van de vorige webinar merkte Koos op dat de vakkennis van veel brugklassers erg uiteenloopt en zelfs tegenvalt. Hij werkt methodegebonden en chronologisch, maar in zijn programma is er veel ruimte voor lokale en regionale geschiedenis. Ook is er veel aandacht voor vaardigheden.

Het webinar eindigde met wederom ruimte voor diverse vragen. Een eerste vraag ging over het niveau van vakkennis bij de instroom in het HO. Vanuit Utrecht en Leiden werd dat niet als een probleem gezien. Wel zien we hier ook het knelpunt rondom taalvaardigheid: zeker omdat de M&M vakken van groot belang zijn voor taalontwikkeling maar de inhoudelijke methodeteksten steeds verarmen. Een mooie afsluiter was de oproep om te blijven streven naar het oproepen van leergierigheid bij leerlingen.

Samengevat heeft dit webinar weer nieuwe interessante inzichten opgeleverd. Waar de eerste digitale bijeenkomst al aantoonde dat leerkrachten uit het PO en VO meer op één lijn zitten dan ze van tevoren dachten, liet ook deze bijeenkomst zien dat docenten tegen soortgelijke obstakels aanlopen en tegelijkertijd dezelfde mooie kansen zien. Zodanig blijkt dat uitwisseling tussen de verschillende sectoren heel waardevol is, want het inspireert, zet aan het denken, motiveert en leidt tot meer begrip. Ondanks dat deze eerste twee webinars wellicht te kort waren om volledig de verdieping te kunnen zoeken. Het belangrijkste dat wij meenemen uit deze webinars is dan ook dat uitwisseling tussen de sectoren blijvend moet zijn, ten behoeve van de ontwikkeling van ons vakgebied. Kansen in de toekomst voor meer uitwisseling zullen daarom zeker aangegrepen blijven worden door het KNHG en de VGN.

We willen via deze weg nogmaals alle deelnemers hartelijk danken voor hun aanwezigheid en bijdrage. Op naar een volgend webinar!

Tim Huijgen (KNHG, RUG) – Celeste van Veenen (KNHG, Saxion) – Emiel van der Hart (VGN, ICLON Universiteit Leiden)

Dit artikel is ook gepubliceerd in het vaktijdschrift voor docenten geschiedenis en staatsinrichting Kleio (www.vgnkleio.nl).