Bringing Politics Back In(to) … Environmental Studies – Verslag van de opening van het academisch jaar door de OPG
Onder de titel Bringing Politics Back In(to) … Environmental Studies opende de Onderzoeksschool Politieke Geschiedenis (OPG) op vrijdag 24 september jongstleden het academisch jaar 2021-2022. De bijeenkomst werd gehouden in het Trippenhuis, thuisbasis van de Koninklijke Academie van Wetenschappen. Voor vele aanwezigen was het de eerste keer in ruim anderhalf jaar dat ze niet achter een scherm, maar in een zaal bijeen waren om over het vak te praten. Dat de OPG in de persoon van Diederik Samsom een voormalig Nederlands politiek kopstuk en nu hoge ambtenaar te Brussel had weten te strikken, droeg bij aan het gevoel weer terug te keren naar het ‘oude normaal’ – al gebiedt de eerlijkheid te zeggen dat het enigszins onwennig voelde om weer schouder aan schouder te zitten in een volle zaal, ondanks de vereiste van een coronapas of negatieve test.
Politieke geschiedenis
Volgens de online encyclopedie Wikipedia is politieke geschiedenis de geschiedschrijving van politieke gebeurtenissen, ontwikkelingen, ideeën, bewegingen en leiders. De Rankeaanse opvatting van geschiedenis, met een sterke nadruk op parlementaire politiek, had decennialang het monopolie als Königsdisziplin binnen de geschiedwetenschap. In de loop van de twintigste eeuw werd die positie meer en meer betwist door de opkomst van allerlei nieuwe specialisaties. Deze nieuwe vakgebieden, zoals sociale en economische geschiedenis, cultuurgeschiedenis, gendergeschiedenis en (post)koloniale geschiedenis laten hun sporen ook achter in de politieke geschiedenis. Het is een ontwikkeling die ook terug is te zien op de website van de OPG, waar de ambitie wordt uitgesproken het gehele veld van de politieke geschiedenis te beslaan; van vroegmoderne geschiedenis tot de geschiedenis van de internationale betrekkingen, van militaire geschiedenis tot Europese geschiedenis. Environmental history – dat meer is dan de simpele Nederlandse vertaling ‘milieugeschiedenis’ doet vermoeden – wordt in deze opsomming echter niet genoemd. Overigens gendergeschiedenis ook niet, terwijl verhoudingen tussen mannen en vrouwen bij uitstek politiek gemotiveerd en gestructureerd zijn, maar dit terzijde.
Terug naar …?
Liesbeth van der Grift, hoogleraar Internationale Geschiedenis in relatie tot het milieu aan de Universiteit van Utrecht, vroeg zich in haar inleiding af waarom het milieu eigenlijk geen rol speelt in het vakgebied van politieke historici. Als eerste argument ten faveure van actieve bemoeienis door politiek historici noemt zij de rol die politieke en sociale actoren, personen en instituties spelen, en de invloed die zij hebben op dit gebied. Denk bijvoorbeeld aan alle grote conferenties waar politici, ambtenaren en vertegenwoordigers van het maatschappelijk middenveld elkaar ontmoeten en tot afspraken pogen te komen. Als tweede argument voor meer betrokkenheid van politiek historici wijst Van der Grift op hun kracht om ingesleten gedachtepatronen en de tot op heden doorwerkende invloed van in het verleden gemaakte keuzes bloot te leggen. Tot slot noemt zij de kritische analyse van concepten door politiek historici – wat is groei? wat is een geaccepteerde vorm van protest? welke rol spelen instituties? Van der Grift doet dan ook een oproep aan het veld om het milieu en de milieupolitiek te incorporeren én om een rol te gaan spelen in het interdisciplinaire onderzoeksveld environmental studies. In dit licht is het Terug naar …? in de titel een beetje te lezen als wishful thinking. Het woord ‘terug’ suggereert immers een vertrek in het verleden, maar als je Van der Grift goed beluisterde, zijn politiek historici – een enkele uitzondering daargelaten – helemaal niet aangekomen bij dit onderwerp.
Green Deal: geschiedenis van de toekomst
De plenaire lezing deze middag werd verzorgd door Diederik Samsom. Van der Grift introduceerde hem door met nadruk te wijzen op alle verschillende rollen – wetenschapper, activist, politicus en nu Europees topambtenaar – die hij heeft vervuld en nog steeds vervult in het politieke spectrum. Daarmee betitelt ze Samsom in feite als een van die actoren die zo interessant zijn om te onderzoeken voor (toekomstige) politiek historici.
Samsom is een gemakkelijke prater die zijn publiek het gevoel geeft een inclusief kijkje te krijgen achter de schermen van de totstandkoming en uitvoering van de Europese Green Deal. Hij wijst op de succesfactoren van het programma; de framing als een economisch groeiprogramma, de snelle technologische ontwikkelingen die de kosten van vergroening beheersbaar maken, het invoegen van het principe van fairness, en de invloed van de jonge generatie op dit onderwerp. Ook beschrijft hij de faalfactoren in het verleden, waaronder een gebrek aan gevoelde urgentie, andere, meer urgente onderwerpen en, zoals altijd, geld. Met pakkende oneliners als instead of shelfing it we put it on steroids en sometimes you need right wing people to make left wing ideals possible, houdt hij zijn gehoor geboeid. Samsom brengt zijn verhaal met zichtbaar enthousiasme voor het onderwerp, en gezien het gemak waarmee hij uit zijn hoofd spreekt, blijkt overduidelijk dat hij dit verhaal vaker houdt. Het knappe aan zijn verhaal is dat het een gevoel van vertrouwelijkheid op weet te roepen. Tegelijkertijd is Samsom overduidelijk een man met een missie, namelijk om overal in Europa, dus ook bij politiek historici in Nederland en België verenigd in de OPG, de neuzen voor dit ambitieuze Europese klimaatprogramma dezelfde kant op te krijgen. Kritische vragen na afloop van de lezing volgden maar mondjesmaat. Als ze al kwamen, werden ze behendig gepareerd door Samsom, wiens jarenlange politieke ervaring duidelijk zijn vruchten heeft afgeworpen. Van der Grift vatte zijn betoog bondig samen door te concluderen dat Samsom een positivistische visie – de Green Deal lost al onze problemen op – heeft, waarmee hij inderdaad een potentieel interessant onderwerp is voor politiek historici.
Bringing environmental studies in(to) political history
Met de centrale vraag van de middag in het achterhoofd – Bringing Politics Back In(to) … Environmental Studies – was het een interessante keuze om juist een politieke actor als Samsom te kiezen als keynote-spreker. Voor mij is na deze middag de vraag niet beantwoord of de politieke geschiedenis een actieve rol in de environmental studies moet gaan spelen, zoals Van der Grift in haar inleiding betoogde, of dat we als politiek historici milieu en klimaat als onderzoeksonderwerpen aan onze discipline zouden moeten toevoegen. De tijd zal het ons leren.
Antia Wiersma is directeur van het KNHG en lid van de OPG.
