Berlin 18/19 – een verslag van een museumbezoek

In het Märkisches Museum in Berlijn is de tentoonstelling Berlin 18/19. Das lange Leben der November Revolution te zien. Het is precies honderd jaar geleden dat binnen zes maanden tijd in Berlijn een socialistische revolte, de moord op twee prominente socialistische leiders en een heuse gewelddadige burgeroorlog plaatsvond. Hoewel dit stadsmuseum de geschiedenis van Berlijn als zijn hoofdthema heeft, houdt de tentoonstelling hier niet op. In een mixed media  opstelling onderzoekt het museum ook wat de erfenis van deze bloedige opstand is in de honderd jaar die volgen op deze dramatische gebeurtenissen zonder daarbij in eenvoudige verklaringen of clichés te vervallen.

Banier van tentoonstelling. Afgebeelde borstbeelden zijn peper- en zoutvaatje met bustes van Karl Liebknecht en Rosa Luxemburg. © Antia Wiersma

Geschiedenis van het museum

In 1908 opende het Märkisches Museum op zijn huidige locatie aan de oever van de Spree, zijn deuren voor het publiek. Wanneer je binnenloopt, voelt het museum  aan als een oude kerk of een kasteel. De namen van de museale ruimtes, zoals “de gothische kapel’’ en de “wapenzaal’’, versterken dit effect nog eens. Toch ontwierp Ludwig Hoffman het gebouw juist als museum. Het claimt zelfs het eerste stadsmuseum ter wereld te zijn. Een van de onbetwiste topstukken is het originele bronzen paardenhoofd, onderdeel van het quadriga dat op de Brandenburger Toren stond (en waar nu dus een replica staat). Het museum zelf, en in het bijzonder de medewerkers die in 1918/1919 werkzaam waren, speelt ook een rol in de tentoonstelling. In de wijk waar het museum staat is hevig gevochten en vanuit het gebouw hielden de medewerkers van uur tot uur de gebeurtenissen nauwgezet bij in een logboek. Hun verhalen zijn te beluisteren bij een van de ‘’ooggetuige zuilen’’ die onderdeel uitmaken van de tentoonstelling.

Tijdlijn van de november revolutie met als uitgangspunt de klok. Met dit bord opent de tentoonstelling. © Antia Wiersma

Tentoonstelling

De tentoonstelling opent met een fraai vormgegeven tijdlijn die de bezoeker letterlijk van uur tot uur meeneemt langs de gebeurtenissen van de november revolte. Per zaal worden een of meerdere thema’s behandeld, van de aanloop naar de november revolte in de eerste zaal tot en met de waardering van de hoofdrolspelers van toen nu in de 21^e eeuw in de laatste zaal. De tentoonstellingmakers schuwen de controverse niet en ook de politiek van zowel de DDR als de toenmalige BRD komt uitgebreid aan de orde. In iedere zaal zijn er originele tekeningen, etsen, poster, vlugschriften, foto’s kranten en andere objecten te vinden die worden ingeleid en toegelicht met tekstborden. Dat in het museum historici werkzaam zijn die kennis hebben van de hedendaagse historische debatten, is terug te horen en te lezen. Vaak hangt naast het originele object een tablet waarop vergelijkbare voorwerpen te zien zijn die verdieping geven. Een bijzonder efficiënte manier van het tentoonstellen van vaak kwetsbaar materiaal. Grote schermen met bewegend beeld, geluidsopnames van muziek en dus de hierboven genoemde ooggetuige zuilen, vullen de objecten aan. Op de reuk en in minder mate de tast na, spreekt deze tentoonstelling alle zintuigen aan. De bezoeker krijgt ook de ruimte om keuzes te maken. Door bijvoorbeeld alleen de filmbeelden en de grote zaalteksten te lezen, kan de bezoeker in grote stappen door de tentoonstelling heen en toch een redelijk compleet beeld krijgen van deze bloedige periode en de nasleep ervan.

Bord in tentoonstelling waarmee publiek wordt aangezet tot reflectie, in dit geval over een rode vlag als symbool. © Antia Wiersma

Reflectie

De makers van deze tentoonstelling hebben niet alleen goed nagedacht over de leerstijlen van hun bezoekers maar zetten ook aan tot reflectie. Door de tentoonstelling heen staan grote borden met vragen aan ons, de 21^e-eeuwers waarbij elementen van toen vertaald worden naar het nu. Dat leidt tot borden met vragen als “wat roept een rode vlag bij je op?’’ Bezoekers worden uitgenodigd tot nadenken maar mogen hun gedachten ook achterlaten op vellen papier. Wat het museum vervolgens hiermee doet, werd me niet duidelijk. Voor jongeren is er een speciaal educatief project opgezet. In  Studio Revolution zoeken zij naar de oorzaken en gevolgen van sociale onrust en geweld, toen en nu. In samenwerking met kunstenaars en conservatoren zijn groepen jongeren opgeleid tot junior-curatoren en het museum heeft maar liefst vier zalen aan hen ter beschikking gesteld.

Studio Revolution is het publieksprogramma gericht op jongeren behorend bij de tentoonstelling. © Antia Wiersma

Rosa Luxemburg

Inhoudelijk is het een leerzame tentoonstelling over een korte maar hevige periode in de Berlijnse geschiedenis. Het meest fascinerend vond ik hoe de figuur Rosa Luxemburg door de afgelopen honderd jaar heen is gebruikt voor eigen gewin door deze en gene. De communisten hieven haar op het schild als martelares van de goede zaak, de West-Duitsers verguisden haar als een van de aanstichters van het geweld. En twintig jaar na de val van de Muur in 2010 wordt haar afbeelding ingezet als icoon ter promotie van de commercie. Waaruit maar weer eens blijkt hoe kort het historisch besef is.

Tekstbordje over Rosa Luxemburg als hedendaags ‘beeldmerk’, in dit geval ter promotie van een hippe winkelstraat. © Antia Wiersma